ΠΟΙΗΣΗ |
της Ανθούλας Δανιήλ
Το ανά χείρας ογκώδες (σχεδόν 600 σελίδες) πόνημα είναι μία μονογραφία που αφορά τη ζωή και το έργο της διάσημης Αμερικανίδας ποιήτριας Έμιλι Ντίκινσον, η οποία σημάδεψε την ποίηση του 19ου αιώνα και περνάει στον 20ό. Η Ντίκινσον γεννήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 1830 και πέθανε στις 15 Μαΐου 1886. Η συγγραφέας της μονογραφίας, Λιάνα Σακελλίου, και οι συνεργάτιδές της, Άρτεμις Γρίβα και Φρόσω Μαντά, έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά. |
Ως προς την «παράξενη ζωή» της ποιήτριας, οι πληροφορίες για τη λευκοντυμένη, απομονωμένη, ιδιάζουσα προσωπικότητα είναι πολλές. Η οικογένεια και το οικογενειακό κλίμα, ο χαρακτήρας, οι ιδιαιτερότητές του, οι σχέσεις, ο καταπιεσμένος έρωτας, η αντιμετώπιση από το περιβάλλον, η περιπέτεια των ποιημάτων και των επιστολών, οι διάφορες φάσεις των εκδόσεων, όλα εκτίθενται λεπτομερώς και τεκμηριωμένα. Ενδιαφέρον σ’ αυτή τη φάση του βιβλίου είναι το σχόλιο του Χίγκινσον, ο οποίος χαρακτήρισε την ποίηση της Ντίκινσον «“ανεξέλεγκτη” ως προς τη γραμματική και τα σημεία στίξης, αλλά και “σπασμωδική” ως προς τη στιχουργική. Εκείνη, πάλι, τον είχε ρωτήσει αν η ποίησή της “ανέπνεε”». Τούτο σημαίνει πως όλα όσα παρατηρεί ο μελετητής έχουν την πρόθεσή τους – επιτρέπουν στο κείμενο να αναπνέει.
Μια άλλη παραπλήσια παρατήρηση ανήκει στη Χριστίνα Ροσέτι, η οποία σημειώνει για την Ντίκινσον πως είχε «ένα χάρισμα όμοιο του Μπλέηκ… αλλά και τρομερή απροσεξία ως προς τους ποιητικούς τρόπους και τα ποιητικά μέσα». Όσον αφορά τα σημεία στίξης και τη χρήση τους (κάτι που ανήκει στα χαρακτηριστικά της ποίησης της Ντίκινσον), επισημαίνεται η ιδιαιτέρως «υπερβολική και φαινομενικά αυθαίρετη χρήση της παύλας», για την οποία η Σακελλίου επικαλείται την εξήγηση της Edith Wyler. Η τελευταία υποστήριξε πως «τα σημεία στίξης κατάγονται από ένα βιβλίο απαγγελίας που μελετούσε η Ντίκινσον» και το σύστημα στίξης «δεν υποδεικνύει στους αναγνώστες πώς να απαγγέλλουν την ποίησή της… αντιθέτως, καταδεικνύει τον τόνο και το συναίσθημα και διευκολύνει/“ρυθμίζει” τη μετάβαση ανάμεσα στους πολύ πυκνούς στίχους της».
Στα άλλα χαρακτηριστικά συγκαταλέγονται τα κεφαλαία γράμματα μερικών λέξεων μέσα στο στίχο, με τα οποία θέλει «να προσδώσει “ιδιαίτερη βαρύτητα” και να “επιστήσει την προσοχή μας στα αντικείμενα και τις ιδέες, τα πράγματα που έχουν όνομα στην ποίησή της”». Επίσης, σχολιάζονται η χρήση νεολογισμών, τα επίθετα που γίνονται ουσιαστικά, τα ουσιαστικά και τα ρήματα τα οποία μπορούν να γίνουν επίθετα με την κατάληξη -less, η οξυδερκής παρατήρηση της φύσης, η συμπύκνωση των σκέψεων και η έκφραση περίπλοκων συναισθημάτων για τη συνειδητότητα και την αθανασία, πράγμα που φανερώνει το σθένος της ποιήτριας να ενατενίσει τη δική της ζωή.
Γενικώς, αν και η κριτική εστίασε στον «αμφιλεγόμενο βίο της» και λιγότερο στο έργο της, πράγμα που δείχνει και την τότε περιρρέουσα ατμόσφαιρα, το έργο στη συνέχεια εκτιμήθηκε και, κατά τον Duncan, η Ντίκινσον «ήταν ένας τέρας της λογοτεχνίας, ένα αίνιγμα για τους συγγραφείς πολύκροτων βιογραφιών». Κατά τις Gilbertκαι Gubar, η ποίηση της Ντίκινσον «δεν είναι “στοχαστική” αλλά “θεατρική”». Όπως και να ’χει, γοήτευσε το παγκόσμιο κοινό, διέψευσε τους αρνητές της και σήμερα θεωρείται η καλύτερη Αμερικανίδα ποιήτρια, με πολλούς ομοτέχνους της να υποστηρίζουν την άποψη αυτή. Ο Τεντ Χιουζ τη «συγκαταλέγει ανάμεσα στους καλύτερους αγγλόφωνους ποιητές της Ιστορίας» γιατί εκτός των άλλων «άδραξε το “κέντρο” και την“περιφέρεια” των πραγμάτων».
Το βιβλίο περιλαμβάνει, επίσης, μια αντιπροσωπευτική επιλογή ποιημάτων με θεματική ποικιλία. Οι συνεργάτιδες καταθέτουν την εμπειρία τους και τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν στη μεταφραστική τους απόπειρα, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους έλυσαν τα αναφανέντα προβλήματα. Όσον αφορά τις επιστολές, έχουν και αυτές τις δικές τους μεταφραστικές ιδιαιτερότητες, ανήκουν στα «εκφραστικά κείμενα» και «αποτελούν δημιουργικές συνθέσεις». Οι μεταφράστριες, παρά τις δυσκολίες, αντιμετώπισαν το πρωτότυπο ως «ιερό» κείμενο (πολλές επιστολές βρίθουν από βιβλικές παραπομπές), επιφέροντας τις αναγκαίες προσαρμογές για να αποδοθούν στα ελληνικά.
Οι Επιστολές της Ντίκινσον κάτω από το χαρίεν ύφος, την οικειότητα, τα τρυφερά αισθήματα, την ειρωνεία, το χιούμορ και τις ευρηματικές εκφράσεις, όπως: «μ’ ένα φύσημα θα σβήσουμε τον ήλιο, και τη σελήνη, και θα ενθαρρύνουμε τις εφευρέσεις. Το Άλφα θα φιλήσει το Ωμέγα – έφιπποι θα ανέβουμε το λόφο της δόξας – Αλληλούια, χαιρετήστε όλοι», είναι βαθιά στοχαστικές. Ιδιαιτέρως ευφυείς και υπαινικτικές οι αποφωνήσεις, όπως: «Φιλώ το χαρτί μου εδώ για εσάς και τον Δρα Χόλαντ – μακάρι να ήταν μάγουλα στη θέση του» ή «Καληνύχτα! Τα πλοία μου άραξαν! – Το παράθυρό μου βλέπει στο μόλο! Ένα ιστιοφόρο, κι ένα πολεμικό· δυο μπρίκια και μια σκούνα! “Κάτω το κατάρτι! Πλεύρισέ τη με τις μπάντες, με τις μπάντες”» και το καταληκτικό, το τελευταίο σημείωμά της, γραμμένο το 1886, έτος του θανάτου της: «Ξαδελφούλες, Κλήθηκα πίσω».
Το βιβλίο κλείνει με πληροφορίες για τους παραλήπτες των επιστολών, Εργογραφία, Βιβλιογραφία, Πίνακες. Τον τόμο κοσμεί φωτογραφικό υλικό από τον κόσμο της Ντίκινσον. Ο τίτλος του βιβλίου Επειδή δεν άντεχα να ζήσω φωναχτά (ένα λάθε βιώσασα στα ελληνικά), είναι ικανός και από μόνος του να δώσει το βάθος της λυρικής φωνής της ποιήτριας.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Το βιβλίο για την Ντίκινσον μου φέρνει στο νου την επίδρασή της στους Έλληνες ποιητές και πρόχειρα αναφέρω το ποίημα «Time and eternity», που δυστυχώς δεν ανθολογείται στον τόμο. Οι στίχοι αυτού τουποιήματος:
Ample make the bed. Make this bed with awe;
In it wait till judgment break/ Excellent and fair.
Be its mattress straight,/ be its pillow round;
Let no sunrise’ yellow noise/ Interrupt this ground.
(Φτιάξε φαρδύ το κρεβάτι ν’ αντέξει ως τη Δευτέρα Παρουσία…
ίσιο φτιάξε το στρώμα, στρογγυλό το μαξιλάρι…)
μου δίνουν την εντύπωση πως έχουν τον απόηχό τους στο Μονόγραμμα VII, του Οδυσσέα Ελύτη:
Στον παράδεισο έχω σημαδέψει ένα νησί
Απαράλλαχτο εσύ κι ένα σπίτι στη θάλασσα
Με κρεβάτι μεγάλο και πόρτα μικρή
Έχω ρίξει μες στ’ άπατα μιαν ηχώ
Να κοιτάζομαι κάθε πρωί που ξυπνώ
Να σε βλέπω μισή να περνάς στο νερό
Και μισή να σε κλαίω στον Παράδεισο.
Νομίζω, επίσης, πως το ποίημα της Ντίκινσον ακούγεται και στου Δημήτρη Κανελλόπουλου το ποίημα «Κλίνη Σπόρου, Καλή», αν και διαφορετικής ιδιοσυγκρασίας:
Ήταν καλό το χωράφι/ στρωμένο το κρεβάτι,/ ίσιο
Το χώμα μαύρο άχνιζε ευωδία,/ τίμιος ιδρώτας πότιζε τα σωθικά του/
κι έβρισκε ο σπόρος να ριζώσει/ κλίνη καλή.
Ένα άλλο παράδειγμα επίδρασης μου δίνει ο στίχος της Ντίκινσον «Όπλο Γεμάτο – έστεκε η Ζωή μου–/ Μπρος στις Γωνιές – ως ήρθε η Μέρα αυτή», στον Ελύτη: «Προτείνω τη ζωή με την κάννη στον κρόταφο και περιμένω», από τα Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας, Ad libitum, 2.
Ονομαστικά βρίσκουμε την ποιήτρια στη συλλογή Λεπτομέρειες κόσμων του Γιώργου Βέη:
Να σου διαβάσω στο μεταξύ Ντίκινσον, ν’ ακούσουμε Μέντελσον:
Τόσο απαλό καθώς το μακελειό των Ήλιων
Σφαγμένων από τα σπαθιά του Δειλινού, η Έμιλυ σαν εδώ
Ας πιούμε τώρα το χώμα με την άνεσή μας
όλος ο χρόνος είναι επιτέλους δικός μας
(Άνοιξη, αγάπη μου. Άνοιξη.)
Επειδή δεν άντεχα να ζήσω φωναχτά
Ποιήματα και επιστολές
Emily Dickinson
ανθολόγηση: Λιάνα Σακελλίου
μετάφραση: Λιάνα Σακελλίου, Άρτεμις Γρίβα, Φρόσω Μαντά
Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός
578 σελ.
Τιμή € 29,00
________________________________http://www.diastixo.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=1085:antexa-fonaxta&catid=46:poihsi&Itemid=95
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου