ογδόντα έξι ποιήματα της συλλογής Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ
Δοκίμασα την περασμένη Κυριακή μια μάλλον λοξή ανάγνωση της πρόσφατης ερωτικής αυτοσυγκέντρωσης του Τίτου Πατρίκιου, όπως αυτή ομολογείται στα ογδόντα έξι ποιήματα της συλλογής
Λυσιμελής Πόθος (έκδοση Καστανιώτη-Διάττων, 2008). Επισημαίνοντας μια γενικότερη, παραδειγματική πιστεύω, αρετή της: τη διάκριση ανάμεσα στον ερωτικό λόγο και στην ίδια την ερωτική πράξη, διάκριση με την οποία, αν μη τι άλλο, αποφεύγεται η αφόρητη κάποτε αισθηματολογία. Εδωσα ήδη ένα παράδειγμα εφαρμογής αυτής της τίμιας αρχής την περασμένη Κυριακή, στο οποίο προσθέτω σήμερα και δεύτερο, προτού προχωρήσω σε άλλου τύπου αναγνωστικές παρατηρήσεις:Κι η άκρη του νυχιού σου αν αγγίξει / το σοβαρό κι υπεύθυνο οπτικό πεδίο μου / είδωλα σπουδαία σαρώνονται μεμιάς. // (Ποσοτικές συσσωρεύσεις / πολύ επικίνδυνες...).
Οσο ξέρω, αυτή η διπλή (για να μην πω: διχασμένη) σύνθεση του ερωτικού ποιήματος, όπου ο ερωτικός λόγος πολιορκεί την ερωτική πράξη (και τον πυρήνα της ως πράγμα) αναγνωρίζοντας την αμίλητη αντίστασή της, δεν απαντά συχνά στην ποιητική μας ερωτολογία. Οταν και όπου εμφανίζεται και ασκείται, μαρτυρεί, κατά τη γνώμη μου, σοβαρότερη αίσθηση του δραματικού χαρακτήρα της ερωτικής εμπειρίας.
Στο κεφάλαιο αυτό ωφέλιμη θεωρώ μια απροκατάληπτη, όσο γίνεται, σύγκριση ανάμεσα στον «Ερωτικό Λόγο» του Σεφέρη και στο «Μονόγραμμα» του Ελύτη· ή ανάμεσα στον ηδονικό Καβάφη και στον προκλητικά ερωτολογικό Εμπειρίκο. Τα ζεύγη μπορούν να αυξηθούν, περνώντας στις μεταπολεμικές τώρα γενιές, μέσα από την πρώτη μεταπολεμική γενιά, στην οποία ανήκει, και ερωτικά σίγουρα προέχει, ο Τίτος Πατρίκιος. Αλλά περί αυτού ίσως άλλη φορά.
Επιστρέφω τώρα στο επίθετο λυσιμελής, σήμα της ερωτικής συλλογής του Πατρίκιου, δανεισμένο από μονόστιχο σπάραγμα του Αρχιλόχου, θυμίζοντας την οδυσσειακή σύζευξή του με τον ύπνο, την ησιόδεια, αρχιλόχεια και σαπφική με τον έρωτα (ή τον πόθο), ενώ το ίδιο επίθετο στον Θέογνη συνοδεύει τον θάνατο και στον Ευριπίδη τον οίνο. Δεν έχει σημασία αν ο Πατρίκιος ήξερε την τετράγωνη αυτή περιπέτεια μιας κρίσιμης λέξης, που η Ιλιάδα φαίνεται να την αγνοούσε, μολονότι το ρήμα λύω, στην έκφραση λύσε δε γυία, παραπέμπει εκεί στην παράλυση των μελών του σώματος που επιφέρει ο φονικός θάνατος. Σημασία έχει το δεδομένο ότι ο έρωτας στα δικά του ποιήματα μοιράζεται επίσης ανάμεσα στον ερωτικό πόθο, στον ύπνο και στον θάνατο. Ανά ένα παράδειγμα.
Πρώτα για τον ύπνο: Ο ύπνος λύνει τα σώματα / τ' αλαφρώνει τα μετεωρίζει / λευτερώνει κρυφές δυνάμεις / ανομολόγητες επιθυμίες / αισθήσεις απαγορευμένες. Μετά για τον θάνατο: Οπως αθόρυβα τελειώνει η κάθε μέρα / ένα κομμάτι της αγάπης μεταμορφώνεται σε πάγο / ένα κομμάτι του κορμιού μεταμορφώνεται σε θάνατο.
Είναι υποθέτω γνωστή η πλατωνική γενεαλογία του δαιμονικού Ερωτα μέσω της Διοτίμας, στο διάσημο (συχνά παρεξηγημένο) Συμπόσιο, από τη μητρική Πενία και τον πατρικό Πόρο. Η ερωτική σμίξη του αντιφατικού ζεύγους περιγράφεται μάλλον σκαμπρόζικα: η Πενία εκμεταλλεύεται την υπερβολική κατανάλωση νέκταρος από τον Πόρο και στον μεθυσμένο του ύπνο τον παρασύρει σε παραγωγική συνουσία, καρπός της οποίας είναι ο Ερως. Τούτο σημαίνει καταγωγική ταλάντωση του Ερωτα μεταξύ μητρικής στέρησης (που τον καθιστά, παρά τα νομιζόμενα, σκληρόν, ανυπόδητον, άοικον, χαμερπή και άστρωτον) και πατρικής ευπορίας (που του εξασφαλίζει, εκτός των άλλων, τον τίτλο του δεινού γόη, του φαρμακέα και του σοφιστή).
Αυτή πάντως η αναπόφευκτη, συχνά εκβιαστική σύζευξη πενίας και πόρου προκύπτει συχνά πυκνά στα ερωτικά ποιήματα του Πατρίκιου: η στέρηση παροξύνεται στα χρόνια της απάνθρωπης εξορίας στη Μακρόνησο και στον Αη-Στράτη αλλά και της αυτοεξορίας στο Παρίσι· η ερωτική ευπορία προσφέρεται συχνότερα ως αντίδωρο φαντασίας, σπανιότερα ως απρόσμενη δωρεά. Δύο παραδείγματα. Το πρώτο χρονολογημένο και εντοπισμένο (Αη-Στράτης, 1953):
Στο τεντωμένο τύμπανο τ' ουρανού / το ποδοβολητό του χρόνου δεν σταμάτησε. / Ενα φεγγάρι κάτασπρο πάει να δύσει. / Και τα κορμιά μας / μένουν στο σύνορο που όλο αλλάζει / ανάμεσα σ' εκείνο που έφυγε / κι εκείνο που έρχεται.
Το δεύτερο από την ενδιάμεση εποχή της αυτοεξορίας (Παρίσι, 1960): Δυο μάτια ανατέλλοντας, διπλή σελήνη, / φωτίζοντας τη ζωή μου ασπρόμαυρα / πίσω από τις πτυχές των πεθαμένων ημερών. / Δυο μάτια που όσο απομακρύνονται / τόσο και περισσότερο με ορίζουν.
Σ' αυτή τη συνθήκη πενίας και πόρου θα πρέπει να ενταχθεί και το ανεπανάληπτο δίστιχο, με το οποίο κλείνω τούτο το αφιέρωμα στη Ρένα: Αργησα να μαντέψω τη βροχή / το τέλος δέθηκε με την αρχή.
Επιστρέφω τώρα στο επίθετο λυσιμελής, σήμα της ερωτικής συλλογής του Πατρίκιου, δανεισμένο από μονόστιχο σπάραγμα του Αρχιλόχου, θυμίζοντας την οδυσσειακή σύζευξή του με τον ύπνο, την ησιόδεια, αρχιλόχεια και σαπφική με τον έρωτα (ή τον πόθο), ενώ το ίδιο επίθετο στον Θέογνη συνοδεύει τον θάνατο και στον Ευριπίδη τον οίνο. Δεν έχει σημασία αν ο Πατρίκιος ήξερε την τετράγωνη αυτή περιπέτεια μιας κρίσιμης λέξης, που η Ιλιάδα φαίνεται να την αγνοούσε, μολονότι το ρήμα λύω, στην έκφραση λύσε δε γυία, παραπέμπει εκεί στην παράλυση των μελών του σώματος που επιφέρει ο φονικός θάνατος. Σημασία έχει το δεδομένο ότι ο έρωτας στα δικά του ποιήματα μοιράζεται επίσης ανάμεσα στον ερωτικό πόθο, στον ύπνο και στον θάνατο. Ανά ένα παράδειγμα.
Πρώτα για τον ύπνο: Ο ύπνος λύνει τα σώματα / τ' αλαφρώνει τα μετεωρίζει / λευτερώνει κρυφές δυνάμεις / ανομολόγητες επιθυμίες / αισθήσεις απαγορευμένες. Μετά για τον θάνατο: Οπως αθόρυβα τελειώνει η κάθε μέρα / ένα κομμάτι της αγάπης μεταμορφώνεται σε πάγο / ένα κομμάτι του κορμιού μεταμορφώνεται σε θάνατο.
Είναι υποθέτω γνωστή η πλατωνική γενεαλογία του δαιμονικού Ερωτα μέσω της Διοτίμας, στο διάσημο (συχνά παρεξηγημένο) Συμπόσιο, από τη μητρική Πενία και τον πατρικό Πόρο. Η ερωτική σμίξη του αντιφατικού ζεύγους περιγράφεται μάλλον σκαμπρόζικα: η Πενία εκμεταλλεύεται την υπερβολική κατανάλωση νέκταρος από τον Πόρο και στον μεθυσμένο του ύπνο τον παρασύρει σε παραγωγική συνουσία, καρπός της οποίας είναι ο Ερως. Τούτο σημαίνει καταγωγική ταλάντωση του Ερωτα μεταξύ μητρικής στέρησης (που τον καθιστά, παρά τα νομιζόμενα, σκληρόν, ανυπόδητον, άοικον, χαμερπή και άστρωτον) και πατρικής ευπορίας (που του εξασφαλίζει, εκτός των άλλων, τον τίτλο του δεινού γόη, του φαρμακέα και του σοφιστή).
Αυτή πάντως η αναπόφευκτη, συχνά εκβιαστική σύζευξη πενίας και πόρου προκύπτει συχνά πυκνά στα ερωτικά ποιήματα του Πατρίκιου: η στέρηση παροξύνεται στα χρόνια της απάνθρωπης εξορίας στη Μακρόνησο και στον Αη-Στράτη αλλά και της αυτοεξορίας στο Παρίσι· η ερωτική ευπορία προσφέρεται συχνότερα ως αντίδωρο φαντασίας, σπανιότερα ως απρόσμενη δωρεά. Δύο παραδείγματα. Το πρώτο χρονολογημένο και εντοπισμένο (Αη-Στράτης, 1953):
Στο τεντωμένο τύμπανο τ' ουρανού / το ποδοβολητό του χρόνου δεν σταμάτησε. / Ενα φεγγάρι κάτασπρο πάει να δύσει. / Και τα κορμιά μας / μένουν στο σύνορο που όλο αλλάζει / ανάμεσα σ' εκείνο που έφυγε / κι εκείνο που έρχεται.
Το δεύτερο από την ενδιάμεση εποχή της αυτοεξορίας (Παρίσι, 1960): Δυο μάτια ανατέλλοντας, διπλή σελήνη, / φωτίζοντας τη ζωή μου ασπρόμαυρα / πίσω από τις πτυχές των πεθαμένων ημερών. / Δυο μάτια που όσο απομακρύνονται / τόσο και περισσότερο με ορίζουν.
Σ' αυτή τη συνθήκη πενίας και πόρου θα πρέπει να ενταχθεί και το ανεπανάληπτο δίστιχο, με το οποίο κλείνω τούτο το αφιέρωμα στη Ρένα: Αργησα να μαντέψω τη βροχή / το τέλος δέθηκε με την αρχή.
************************************************************************************************************
Τα βιβλία του Τίτου Πατρίκιου
Ποιήματα
Ποιήματα
Χωματόδρομος, Αθήνα, 1954. Σελ. 72
Μαθητεία, Αθήνα, Πρίσμα, 1963. Σελ. 126
Προαιρετική Στάση, Αθήνα, Ερμής, 1975, Γνώση, 1981, 1992. Σελ. 48
Ποιήματα, Ι. Αθήνα, Θεμέλιο, 1976, 1980, 1990. Σελ. 240
Θάλασσα Επαγγελίας, Αθήνα, Θεμέλιο, 1977, 1980, 1985. Σελ. 48.
Αντιδικίες, Αθήνα, Ύψιλον, 1981, 1983. Σελ. 64.
Αντικριστοί καθρέφτες, Αθήνα, Στιγμή, 1988, 1991. Σελ. 96.
Παραμορφώσεις, Αθήνα, Διάττων, 1989. Σελ. 44.
Μαθητεία ξανά, Αθήνα, Διάττων, 1991. Σελ. 196.
Η Ηδονή των παρατάσεων, Αθήνα, Διάττων, 1992. Σελ. 68, Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 72.
Ποιήματα, Ι, Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 256.
Χ.Ποιήματα, ΙΙ, Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 224.
Χ.Ποιήματα, ΙΙΙ, Αθήνα, Κέδρος, 1998 Σελ.
Η αντίσταση των γεγονότων, Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 86.
Πεζά
Η Συμμορία των δεκατριών, Αθήνα, Διάττων, 1990, Κέδρος, 2000. Σελ. 68
Συνεχές Ωράριο, Αθήνα Διάττων, 1993, Σελ. 220 Αθήνα, Κέδρος 2000. Σελ. 219.
Στην ίσαλο γραμμή, Αφηγήσεις, Αθήνα, Κέδρος, 1997, 1997, 1999. Σελ. 159
Μεταφράσεις που έχει κάνει στα ελληνικά:
Γκέοργκ Λούκατσς: Μελέτες για τον ευρωπαϊκό ρεαλισμό, Εκδοτικόν Ινστιτούτο Αθηνών, 1957.
Γκέοργκ Λούκατσς: Μελέτες για τον ευρωπαϊκό ρεαλισμό, Εκδοτικόν Ινστιτούτο Αθηνών, 1957.
Αραγκόν: Μ' ανοιχτά χαρτιά, Θεμέλιο, 1965, Ηριδανός, 1971.
Encyclopedie de la Pleiade, Ιστορία της Φιλοσοφίας. 19ος αιώνας,
οι κοινωνιολόγοι, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, 1978.
Σταντάλ, Αναμνήσεις εγωτισμού, Γνώση, 1983
Μπαλζάκ, Πραγματεία περί των νεωτέρων διεγερτικών, Ολκός, 1993.
Πωλ Βαλερύ, Ο κύριος Τέστ, Ολκός, 1995.
*δείτε περισσότερα για τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο στο magiko kouti : http://www.magikokouti.gr/pa-largo.htm
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου