Τρεις νέες εκδόσεις με αφορμή τη γενέθλια
επέτειο του νομπελίστα ποιητή
Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ
Φανταστείτε τον Οδυσσέα Ελύτη να κάθεται σε μια χαμηλή πολυθρόνα, με τα χειρόγραφα πλάι του. Το πλάι του είναι το πάτωμα. Πάνω εκεί αφημένα τα ακόμη ανολοκλήρωτα ποιήματά του. Τον βολεύουν -γιατί η ποίηση είναι αφόρητη χειρωναξία κι όχι αποκλειστικά ονειροφαντασία- τα μεγάλου σχήματος αναδιπλούμενα τετράδια, με σελίδες καντριγιέ, που τα ακουμπά στα γόνατά του.
Στη Villa Natacha με τους Ivar Ivask και Στρατή Ελευθεριάδη-ΤεριάντΗ ποίηση προσκυνά στον θεό της ή ο θεός της ποίησης καθίζει την ποίηση στα γόνατά του, όπως ο Αρθούρος Ρεμπό: «Μια νύχτα πήρα την ομορφιά στα γόνατά μου/και τη βρήκα πικρή και τη βλαστήμησα/οπλίστηκα ενάντια στη δικαιοσύνη/δραπέτευσα...».
Ακούγεται μουσική του Μότσαρτ, αυτού του μουσικού παιχνιδιού, γιατί τέτοιος υπήρξε ο Οδυσσέας Ελύτης, ένας Μότσαρτ τού συνήθως αβίαστου στίχου, ο οποίος προσπάθησε να κρατήσει ζωντανή τη λάμψη του ταλέντου και να μην την αφήσει να θαμπώσει, εκτός κι αν είχε τη θαμπάδα του ασημένιου τάματος. Παγανιστής και χριστιανίζων, συγγενικός μ' οτιδήποτε δεν έσβηνε με μια μονοκοντυλιά τη λέξη «αίνιγμα» και το παράγωγό της, τον επιθετικό προσδιορισμό «αινιγματικός». Αυτό το αίνιγμα και την αινιγματικότητά του ως θέαση και ως πράξη, αφού ουδέποτε έπαψε να είναι αίνιγμα, ο Οδυσσέας Ελύτης το είχε προικοδοτήσει με το όνομα της ηλιακής μεταφυσικής ή ρηματικά ειπωμένο να καταστήσει δήλον το αφανές.
Το δήλον της αφάνειας, όχι στην απόλυτη φωτοχυσία της ταύτισης πνεύματος και σώματος, αποπειρώνται να ξεκλειδώσουν και να πετάξουν μετά τα κλειδιά, για να φανεί το ελυτικό έργο καινοφανές, τρεις νέες εκδόσεις. Η αφορμή είναι η στρογγυλή επέτειος των εκατό χρόνων από τη γέννησή του. Θυμίζουμε: γεννήθηκε το 1911 και πέθανε το 1996. Οι δύο πρώτες εκδόσεις κυκλοφόρησαν αυτές τις μέρες: η συγκέντρωση σ' έναν τόμο τριάντα επτά συνεντεύξεων, από το 1942 ώς το 1992, με τον τίτλο «Συν τοις άλλοις» (συνοδεύεται από δίσκο ακτίνας με τη συνέντευξη στη «Μεγάλη Βρεταννία», στις 19 Οκτωβρίου 1979, με αφορμή τη βράβευση με Νομπέλ - εκδόσεις Υψιλον) και ο τόμος «Ο Ελύτης στην Ευρώπη», ο οποίος έχει «χτιστεί» με τις τριάντα τρεις εισηγήσεις των πρακτικών συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2006 στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης «La Sapienza» (εκδόσεις Ικαρος). Τον έχουν επιμεληθεί η Πάολα Μαρία Μινούτσι και ο Χρήστος Μπιντούδης.
Ομως, η έκδοση του έτους σηματοδοτείται και, αν θέλετε, σημαδεύεται από το λεύκωμα το οποίο ετοιμάζει (και πάλι) ο «Ικαρος» -όπου βρίσκεται συγκεντρωμένο σχεδόν το σύνολο του ποιητικού και δοκιμιακού του λόγου-, με τον ομιλητικό και εύηχο τίτλο «Οδυσσέας Ελύτης: Ο ναυτίλος του αιώνα», που παραπέμπει στην ποιητική συλλογή αυτοβιογραφικού παφλασμού «Ο μικρός ναυτίλος». Εδώ τα μείζονα και τα ήσσονα γεγονότα του εικοστού αιώνα, με οδηγό τον ίδιο τον ποιητή, μέσα από κείμενά του ως διατυπωμένη γνώμη και ως άναρχη σκέψη, συνιστούν δρομοδείχτες και σηματωρούς. Μια σύγχρονη Οδύσσεια, η ζωή ενός ποιητή στις ακρογιαλιές του Ομήρου, ένα άξιον εστί στην Ελλάδα και στον απανταχού Ελληνισμό. Ενας μεγάλος Ελληνας ποιητής, γι' αυτό γλιστρά, σε κλάσμα δευτερολέπτου, το αβίαστο συμπέρασμα ότι εσαεί κι ένας μεγάλος διεθνής ποιητής. Την όλη επιμέλεια υπογράφει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου, με τον τρόπο που μόνο αυτή γνωρίζει.
«Εμένα με καίει ο νέος Ελληνισμός, ο νέος ελληνικός μύθος», απαντούσε σε συνέντευξη και το εννοούσε. «Εχω δικαίωμα σαν Ελληνας ν' ανησυχώ για την ταυτότητά μου», έμπαινε τίτλος σε άλλη του συνέντευξη, λίγες μέρες αφ' ότου είχε αναγορευτεί επίτιμος διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσαλονίκης. «Η αυθαίρετη και ηλίθια στο βάθος διάκριση ανάμεσα σε "εθνικόφρονες" και "προοδευτικούς" μπερδεύει, όπως συνήθως, τα πράγματα», διατυπώνει στην ίδια συνέντευξη.
Επιμένουν ορισμένοι ακόμη να τον χαρακτηρίζουν ποιητή του Αιγαίου; Ναι, αγάπησε το Αιγαίο, όμως αγκαλιάζοντας τα νησιά του σαν να ήταν δικά του παιδιά αφού φυσικά παιδιά δεν απέκτησε ποτέ. Κατά δήλωσή του δεν ήθελε να εγκαταλείψει ποτέ τη φοιτητική ζωή, γι' αυτό και το ελαχίστων τετραγωνικών διαμέρισμα της οδού Σκουφά δεν αποτελούσε επικοινωνιακό άλλοθι, αλλά στάση ζωής. Του ολίγου και του αναγκαίου άνθρωπος, απόλυτα ξύπνιος και διαυγής: «Τι πάει, δηλαδή;», συνέχιζε με ερώτηση, μετά από αυτό το δικό μας σύντομο σχολιαστικό στάσιμο: «Οτι τον αγαπούν μόνον οι εθνικόφρονες, που ξέρουμε πολύ καλά ότι ενίοτε τους συμφέρει απλώς να τον αγαπούν; Σ' εμένα η πίστη στον Ελληνισμό είναι κάτι άλλο. Συνυφασμένο αναμφισβήτητα με την παράδοση. Αλλά και εδραιωμένο στο παρόν. Πιστεύω πως ο μικρός λαός που είμαστε και οι άλλοι μικροί λαοί δεν είναι το ίδιο πράγμα».
Πολλά πλην και ένα συν
Τι τέλος πάντων είμαστε; Υπάρχει ένα εν γενέσει συμπέρασμα, διατυπωμένο με τα συμφραζόμενα του τέλους της δεκαετίας του '70. Και είναι πολύ σαφές: «Είμαστε γεμάτοι ελαττώματα, σύμφωνοι, έχουμε όμως κοντά στα πολλά πλην και ένα συν απέναντι στους άλλους που είναι μοναδικό». Ποιο είναι αυτό; «Οι ξένοι το καταλαβαίνουν περισσότερο από εμάς τους ίδιους. Γι' αυτό και ή μας ζηλεύουν, όπως οι γείτονές μας, ή μας φοβούνται και δεν εννοούν να μας αφήσουν να σηκώσουμε κεφάλι, όπως απαξάπαντες οι Δυτικοί». Επίκαιρα, μα πολύ επίκαιρα δεν σας φαίνονται όλα αυτά; Ο λόγος στον ποιητή, χωρίς άλλη διακοπή: «Το έδειξαν με την αισχρή στάση τους απέναντί μας και στα χρόνια της Μικρασιατικής εκστρατείας και στις ημέρες μας με την Κύπρο. Αφήνω ότι η ιστορία αυτή είναι βαθύτερη και, άμα την ξεσκαλίσεις, θα φτάσεις ώς τις Σταυροφορίες και ώς το Σχίσμα. Μόνιμη επιδίωξη της Δύσης ανέκαθεν ήταν να μας χωρέσει τα δυο πόδια στα δικά της παπούτσια. Και να που τα καταφέρνει στις ημέρες μας. Από δω κι εμπρός θα περπατάμε με το ένα πόδι στην ΕΟΚ και με το άλλο στο ΝΑΤΟ». Ούτε προφήτης να ήταν.
Μα, το γεγονός ότι η ποίηση μιας μικρής χώρας υπερβαίνει τα σύνορά της δεν είναι διαβατήριο για να περάσει στα «σαλόνια» των μεγάλων μητροπολιτικών κέντρων των αποφάσεων; Καθόλου. Η αυτογνωσία του Οδυσσέα Ελύτη τσακίζει κόκαλα: «Νιώθω κάθε μέρα την πνευματική μας υπόσταση ν' αλλοιώνεται, καθώς διοχετεύεται μέσα στο μεγάλο, αδηφάγο χωνευτήρι του Βορρά. Μερικοί ανόητοι -δεν διστάζω να το πω- συνάδελφοι βαυκαλίζονται με την ιδέα ότι, χάρη στην Κοινή Αγορά, το έργο τους θα περάσει με μια μεταφρασούλα και θα γίνει παγκόσμιο. Τίποτα δεν θα γίνει. Και οι ίδιοι, στην προσπάθειά τους να γίνουν ευκολομετάφραστοι, θα χάσουν και το γλωσσικό τους αίσθημα. Στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, καθημερινά, κυκλοφορούν μεταποιημένα πνευματικά προϊόντα απ' όλο τον κόσμο. Επιπλέουν για μερικές εβδομάδες κι ύστερα καταποντίζονται στον Καιάδα της ανωνυμίας».
«(...) Πώς να διαμορφωθεί η πνευματική κοινότητα όταν οι φραγμοί των γλωσσών ορθώνονται αξεπέραστοι;», αναρωτιόταν ρητορικά στην ομιλία που εκφώνησε κατά τη διάρκεια της απονομής του Βραβείου Νομπέλ στη Σουηδική Ακαδημία. «Σας γνωρίζουμε και μας γνωρίζετε από το 20% ή έστω το 30% που απομένει ύστερα από τη μεταγλώτισση. Ειδικά εμείς όλοι, όσοι κρατάμε από μια συγκεκριμένη παράδοση και αποβλέπουμε στα θαύματα του λόγου, στον σπινθήρα που τινάζουν εκάστοτε δύο λέξεις κατάλληλα τοποθετημένες, παραμένουμε βουβοί, αμετάδοτοι. Πάσχουμε από την έλλειψη μιας κοινής γλώσσας. Και ο αντίκτυπος απ' αυτή την έλλειψη -αν ανεβούμε την κλίμακα- σημειώνεται ακόμη και στην πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της κοινής μας πατρίδας, της Ευρώπης.
»Λέμε, και το διαπιστώνουμε κάθε μέρα, ότι ζούμε σ' ένα χάος ηθικό. Κι αυτό, τη στιγμή που ποτέ άλλοτε η κατανομή των στοιχείων της υλικής μας ύπαρξης δεν έγινε με τόσο σύστημα, τόση στρατιωτική θα έλεγα τάξη, τόσον αδυσώπητο έλεγχο. Η αντίφαση είναι διδακτική. Οταν σε δύο σκέλη το ένα υπερτροφεί, το άλλο ατροφεί. Μια αξιέπαινη ροπή να συνενωθούν σε ενιαία μονάδα οι λαοί της Ευρώπης προσκόπτει σήμερα στην αδυναμία να συμπέσουν τα ατροφικά και τα υπερτροφικά σκέλη του πολιτισμού μας. Οι αξίες μας ούτε αυτές δεν αποτελούν μια γλώσσα κοινή».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου