"ENAΣ AIΩNAΣ.... MIA ΣTlΓMH" - γράφει η Ελένη Γκίκα, δημοσιογράφος
ΧΡΥΣΟΨΑΡΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
"Τα χρυσόψαρα γράφουν τους νωθρούς νοσταλγικούς τους κύκλους μέσα στη μεγάλη φωτεινή τους γυάλα- χωρίς καθόλου ν΄αντιλαμβάνονται πως ο κόσμος τους, το πεδίο των διαδρομών τους, είναι καμπύλο..." "Επιβιώνουμε με τις επιλογές του φαντασιακού" επισημαίνει ο Ντάρελ στο "Αλεξανδρινό Κουαρτέτο" κι εκ των υστέρων η λογοτεχνία αποδεικνύει ότι μαζί με μας, επιβιώνει και η Ιστορία. Τα μεγάλα έργα φωτίζουν εσαεί και την κάθε μελλοντική καμπή-στιγμή.
Η Κανή Καραβά στο βιβλίο της "Ένας αιώνας... μια στιγμή" κατορθώνει αριστοτεχνικά να εγκλωβίσει έναν αιώνα σε μια ανθρώπινη στιγμή. Και μια ανθρώπινη στιγμή - ως μοχλό - να την διακτινίσει στην ιστορία.
Το μυθιστόρημα, αρχίζει έξυπνα, από το "θεικό παρόν", το μόνο απολύτως ανθρώπινα κατανοητό. Ο ζωγράφος Παύλος Χαριτόπουλος, δολοφονείται. Κι είναι Μεγάλη Παρασκευή του 2005 στο ατελιέ.
Ξεκινώντας από το κλείσιμο ενός χρονικού κύκλου που ο αναγνώστης αγνοεί.
Στη συνέχεια, πατώντας γερά στη "στιγμή" θα επιστρέψει στην απαρχή του περασμένου αιώνα, και σ'άλλη και σ΄άλλη Μεγάλη Εβδομάδα-Παρασκευή. Εξάλλου υπήρξαμε άτυχοι-τυχεροί, να ζήσουμε ανάμεσα σε δυο τόσο έντονα αντιφατικούς και επώδυνα διαφορετικούς ιστορικούς χρόνους-αιώνες.
Η συγγραφέας, γι'αυτό ακριβώς το λόγο θα πιάσει τα γεγονότα όλα από την αρχή.
Λέξη-κλειδή και μοχλός της αλήθειας το "Άβατον", ο τύπος το διασώζει, το διαστρέφει, το θέτει ως αίνιγμα που ο αναγνώστης στην πορεία θ'αναζητά. Σε ένα μυθιστόρημα-σάγκα, η ιστορία δυο οικογενειών. Η οικογένεια Μυλωνά και η οικογένεια Κρατερού. Στην κορυφή της πυραμίδας, ένας γάμος από συμφέρον. Κι ένας έρωτας χωρίς ανταπόκριση. Αυτός του Παύλου Μυλωνά προς την Μαρώ Κρατερού.
Η Μαρώ Κρατερού θα είναι και ο αινιγματικός κόμβος της ιστορίας. Η γυναίκα που πιέστηκε να ακολουθήσει τη μοίρα της και αντιδρώντας θα θέσει σε κίνηση την ανθρώπινη τραγωδία. Η κοινωνική υποκρισία κουκουλώνει με θάνατο τη φυγή, η Ιστορία εξελίσσεται παράλληλα, Βασιλιάς και Ανάκτορο, Βενιζέλος και μετέπειτα Μικρασιατικό, Γερμανική Κατοχή, Γαλλικός Μάης του '68...
Στον πυρήνα δυο οικογενειών όλο το ανθρώπινο δράμα, ένας κύκλος. Ακμής και παρακμής. Έρωτα και θανάτου. Η Ιστορία με κεφαλαίο και η ιστορία με μικρό που αλλάζει πλευρό.
Το "άβατον" μιας εξαφάνισης που θα γίνει "λογοτενικό περιοδικό" για τον μικρό γιο της οικογένειας. Το αινιγματικό -διπλό πρόσωπο της Μαρώς που θα γίνει ψευδώνυμο για το γιο. Ένας άνομος έρωτας, η συνέπεια. Προσφυγιά, εσωτερική μετανάστευση, φυγή.
Τρεις φορές θα διασταυρωθούν οι διαδρομές στις δυο μοιραία ολέθριες οικογένειες. Με επίθετα άλλα, αγάπες και μίση, γνώση και άγνοια ανάμεσα σε αδέλφια, πρώτα ξαδέλφια, γονείς και παιδιά..
Αδελφοφάδες και αιμομίκτες με την Φωτεινή ως Κασσάνδρα ή ως ποιητής όλα να τα προβλέπει αλλά δυστυχώς η ευτυχία και η δυστυχία είναι ιδιωτική, δεν αλλάζει τροχιά.
Διότι την ώρα της δράσης υποσυνείδητα ή ενσυνείδητα ο δημιουργός "Παρόλο που γνωρίζει πολύ καλά τη δυσαρμονία και την κάθε συμφορά για την οποία η ίδια η φύση του ανθρώπου είναι υπεύθυνη, ωστόσο είναι ανήμπορος να προειδοποιήσει τους φίλους του, να δείξει, να βάλλει τις φωνές την ώρα που πρέπει και να αγωνιστεί να τους σώσει. Γιατί θα ήταν μάταιο. Γιατί μόνοι τους καταντούν εθελούσιοι παράγοντες της δυστυχίας τους. Το μόνο που μπορεί ν΄αρθρώσει ένας καλλιτέχνης στην προστακτική είναι: "Στοχαστείτε και θρηνείστε".
"Κανείς δεν ψιθυρίζει όσο ο ακροβάτης βρίσκεται πάνω στο τεντωμένο σκοινί- απλώς κάθονται και απολαμβάνουν το θέαμα". Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, Ντάρελ, Σταντάλ, Κάφκα, Καμύ την συνέλαβαν σε όλη της την αντίθεση, την ακμή και την παρακμή. Τον κύκλο που ανοιγοκλείνει στην ιστορία γνωρίζοντας ότι "η αλήθεια είναι πιο αντιφατική απ΄όλες τις έννοιες". Αλλά "ο καλλιτέχνης πρέπει να πιάνει και το ελάχιστο ψίχουλο του ανέμου". Επειδή "αληθινό δεν είναι μόνο ό,τι αρθρώνεται με πλήρη συνείδηση. Είναι αντίθετα, αυτό που "διέλαθε της προσοχής"- το τυπογραφικό λάθος που σαρώνει όλο το θέαμα".
Και η Κανή Καραβά όλο αυτό, πολυεπίπεδα, πολυπρισματικά, αλλάζοντας ιστορικό χρόνο και πρόσωπα, ερωτικά ζευγάρια με τρόπο μαθηματικά γεωμετρικό και δομή αρχιτεκτονική, δένει-λύνει το αόρατο νήμα που ξεκινά σκοτεινό από τη φυγή της Μαρώς και ως κατάρα ή πεπρωμένο αγγίζει τους επιγόνους. Επαληθεύοντας αυτή τη σοφή λαική ρύση "αμαρτίαις γονέων.."
Η αρχή και το τέλος, ένας κύκλος, σαν φίδι που δαγκώνει την ουρά του. Η αρχή, το αίνιγμα. Το τέλος, η λύση. Δικαιοσύνη υπέρτατη που δεν είναι άλλο, από το έλεος, τελικά.
Στο μεταξύ, η Αθήνα του Μεσοπολέμου και η ΑΘήνα η προπολεμική. Με τα καφενεία και τα ζαχαροπλαστεία, τα στέκια της μόδας, Ζαχαράτου, Ντορέ, και την τέχνη της εποχής, Επιθεώρηση, Παναθήναια... Με συγγραφικά ευρήματα- πλήθος, σε φρασούλες, επισημάνσεις - η Μαρώ στην εκκλησία για το τροπάριο της Κασσιανής, η επισήμανση ότι ο Μενέλαος θα γίνει γιος της μητέρας της Κατερίνης, το ατύχημα, η γυναίκα με τα μαύρα, της Φωτεινής οι παράξενοι χρησμοί...
Η καταστροφή που μπορεί να φέρει μια στιγμή, αλλά με βελούδινα βήματα που εμείς οι ίδιοι έχουμε επιλέξει σε βάθος χρόνου έτσι ώστε να μοιάζει "χαμένος χρόνος", "στιγμή μοιραία ή αινιγματική".
Η λύτρωση, εσωτερική ή μακροχρόνια: "Η αλήθεια είναι μεγάλη και θα θριαμβεύσει/ Ακόμα κι όταν πια κανείς δεν θα ΄ναι εκεί για να ρωτά/ Αν έλαμψε η αλήθεια ή αν εχάθη (Κόβερντι Πατμορ).
Και η διαπίστωση ίδια ανά τους αιώνες: "Η ζωή είναι μικρή, η τέχνη μακρά". Χαμένος χρόνος για την Τέχνη, δεν υπάρχει. Το καταφύγιο της Ιστορίας βρίσκεταιι εκεί.
Επιτρέψατέ μου να κλείσω το μικρό κείμενό μου για ένα βιβλίο ομολογουμένως τεράστιο και δεν εννοώ λόγω όγκου αλλά επειδή συνδυάζει και συνταιριάζει πολλά.
Μπαλτάζαρ από το "Αλεξανδρινό Κουαρτέτο" του Ντάρελ:
"Υποθέτω (γράφει ο Μπαλτάζαρ) ότι, αν θέλετε να ενσωματώσετε, κατά μίαν έννοια, όσα σας αφηγούμαι στο δικό σας χειρόγραφο τη Τζαστίν, τώρα θα καταλάβετε πως γράφετε ένα παράξενο είδος βιβλίου- η ιστορία σας θα υποχρεωθεί να ξετυλίγεται, ας το πω έτσι, σε επάλληλα στρώματα. Χωρίς να το θέλω ίσως σας εφοδίασα με μια δομή που δεν είναι και τόσο μέσα στην πεπατημένη οδό! Όχι πολύ διαφορετική από την ιδέα του Περσγουόρντεν για μια σειρά "μυθιστορημάτων με συρταρωτά επίπεδα" όπως τα έλεγε. Ή άλλως, αν το προτιμάτε, σαν τα μεσαιωνικά παλίμψηστα, όπου διαφορετικές όψεις της αλήθειας συμφύρονται η μία πάνω στην άλλη και η μία είτε αποκλείει είτε συμπληρώνει εφοδιάζοντας με υλικό την άλλη. Ο φιλόπονος μοναχός ξύνει μια ελεγεία για να δημιουαργηθεί χώρος για έναν στίχο της Αγίας Γραφής".
Ένα βιβλίο που θα μπορούσε κάλλιστα να είναι αστυνομικό ή ερωτικό μυθιστόρημα, ιστορικό ή κοινωνικό εάν δεν ήταν μια έξοχα και σοφά επινοημένη ιστορική περίοδος της Ιστορίας, μια σπαρταριστή φέτα ζώσας ζωής. Όπου όλα είναι εδώ και όλα είναι σε σχέση... Ένα παλίμψηστο στο οποίο ως υποκείμενο αλλά και αντικείμενο, συμμετέχουμε εκόντες άκοντες κι εμείς.
"Ακριβώς όπως η ζωή ακουμπά στο πρόσωπο του καθενός μας, στρώμα σαν τον χρωστήρα, τις ρυτίδες της εμπειράις στις οποίες γέλιο και δάκρυα είναι ενωμένα αδιακρίτως- και μάλιστα με ακραίο τρόπο. Τα εκκρίματα που άφησε η εμπερία σαν την κάμπια, πάνω στην άμμο της ζωής..."
Παρουσίαση στην Αθήνα, 18.10.2010
Ελένη Γκίκα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου