Στρατηγικές προβολής και επιβίωσηςΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Η διοργάνωση του Πρώτου Παγκοσμίου Συνεδρίου Νεοελληνικών Σπουδών στις αρχές του μήνα, από τις 3 έως και τις 5 Ιουλίου, στην Αθήνα, αποτελεί γεγονός. Σε μιαν εποχή κατά τη διάρκεια της οποίας η νεοελληνική λογοτεχνία (αρχίζοντας, σε γενικές γραμμές, από τον 17ο αιώνα και φτάνοντας μέχρι τις μέρες μας) κινείται σε μάλλον απρόσφορες συνθήκες ως προς τη διδασκαλία της στα πανεπιστήμια του εξωτερικού, νεοελληνιστές από όλη την υδρόγειο συγκεντρώθηκαν πριν από ένα δεκαπενθήμερο στην ελληνική πρωτεύουσα προκειμένου να ανταλλάξουν τις εμπειρίες τους και να καταθέσουν τον προβληματισμό τους για ποικίλα ζητήματα τα οποία αντιμετωπίζουν στη δουλειά τους.
Στο συνέδριο συζητήθηκαν πολλά θέματα που έχουν σχέση με το γνωστικό αντικείμενο του κλάδου (τι είναι, τι θέλουν και σε τι αποσκοπούν οι Νεοελληνικές Σπουδές ανά τον κόσμο), ενώ ερευνητές με τα πιο διαφορετικά ενδιαφέροντα εκλήθησαν να καταθέσουν τις απόψεις τους γύρω από μιαν υπόθεση η οποία μας αφορά ιδιαίτερα, όπως κι αν την κρίνουμε ή αν τη ζυγίσουμε, και στην Ελλάδα. Σε μια περίοδο κατά την οποία η παγκοσμιοποίηση αυξάνει θεαματικά τους ρυθμούς της, είναι αδύνατον να μη μας απασχολήσει η τύχη της νεοελληνικής λογοτεχνίας διεθνώς, όπως και οι τρόποι μέσω των οποίων μπορεί, όχι απλώς να επιζήσει, αλλά και, πιθανόν, να αποκτήσει μια καινούρια πολυεπίπεδη δυναμική.
Παρακολουθώντας τις ομιλίες του συνεδρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, σε μιαν αίθουσα η οποία ήταν τις περισσότερες ώρες ασφυκτικά γεμάτη, είχα την εντύπωση ότι, παρά τις τεράστιες αποστάσεις οι οποίες εύλογα χωρίζουν τη διδακτική πρακτική και τους επιστημονικούς τους προσανατολισμούς, οι περισσότεροι νεοελληνιστές συμμερίζονται τις ίδιες ανησυχίες ως προς το παρόν και το μέλλον των Νεοελληνικών Σπουδών στο εξωτερικό. Μένοντας κατ' ανάγκην κυρίως στις εναρκτήριες συζητήσεις του συνεδρίου, που είχαν γενικό χαρακτήρα (οι εισηγήσεις των υπόλοιπων ημερών εξέτασαν ειδικές περιοχές, οι οποίες, μολονότι άκρως ερεθιστικές, δεν χωρούν εκ των πραγμάτων στο παρόν άρθρο), θα έλεγα ότι οι νεοελληνιστές συγκεντρώνουν την προσοχή τους σε τρία κομβικά σημεία - σημεία τα οποία ορίζουν και την πολιτική την οποία εφαρμόζουν για να στηρίξουν, να σταθεροποιήσουν, αλλά και να προωθήσουν με ευοίωνες προοπτικές τον κλάδο τους απανταχού της γης.
Απαντώντας στις προκλήσεις της θεωρίας
Με φόντο μια περίπου μόνιμη έλλειψη πόρων, που προέρχεται από τον διεθνή ανταγωνισμό μεταξύ γλωσσών, πολιτισμών και λογοτεχνιών στο εσωτερικό των πανεπιστημίων των ξένων χωρών (ένας ανταγωνισμός ο οποίος θέτει όλο και σε μεγαλύτερο κίνδυνο την ύπαρξη των Νεοελληνικών Σπουδών), οι νεοελληνιστές μοιάζουν υποχρεωμένοι σε όποιον τόπο του πλανήτη κι αν βρίσκονται να επινοούν συνεχώς από την αρχή το αντικείμενό τους, επαναπροσδιορίζοντας τη γνωστική αλλά και την πρακτική του αξία. Αυτό συνεπάγεται ότι για να διατηρηθούν οι Νεοελληνικές Σπουδές στην επιστημονική επικαιρότητα και να διασφαλίσουν τη ζήτησή τους από τους φοιτητές της διεθνούς κοινότητας, χρειάζεται να εκπονήσουν μια διπλή στρατηγική: μια στρατηγική προσέλκυσης των φοιτητών μέσω της προσέγγισης των επιστημολογικών όρων οι οποίοι επικρατούν τόσο στο πεδίο της σύγχρονης θεωρίας της λογοτεχνίας, όπως διαμορφώνεται από τις ισχυρότερες παγκόσμιες πηγές του, όσο και στο πεδίο του συγκεκριμένου διανοητικού περιβάλλοντος του πανεπιστημίου στο οποίο εργάζονται.
Κάτι τέτοιο σε απλά ελληνικά σημαίνει όχι να θαφτεί η νεοελληνική λογοτεχνία κάτω από άτεγκτες και άσχετες θεωρίες, αλλά, αντιθέτως (που είναι και το πλέον δύσκολο), να περιβληθούν τα ζωντανά της κείμενα με αναγνωρίσιμο ένδυμα: ένδυμα το οποίο όχι μόνο δεν θα υποτιμά και δεν θα υπονομεύει την ιδιαιτερότητά τους, αλλά και θα τη βοηθάει να ανθήσει υπό σαφώς αναζωογονητικές περιστάσεις. Για τους νεοελληνιστές οι οποίοι έλαβαν μέρος στο συνέδριο της Αθήνας δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ως προς το βάρος αυτής της στρατηγικής, η οποία, άλλωστε, προδίδει και μιαν απολύτως έντιμη πνευματική στάση, που εντάσσει τις Νεοελληνικές Σπουδές με εντελώς φυσικό τρόπο στην πρωτοκαθεδρία των σύγχρονων επιστημονικών αναζητήσεων.
Ο άρρηκτος δεσμός λογοτεχνίας και γλώσσας, όπως και οι μεγάλες ανακατατάξεις στο πεδίο των διεθνών σχέσεων τα τελευταία χρόνια, οδηγούν στο δεύτερο κομβικό σημείο της πολιτικής την οποία πρέπει να ακολουθήσουν οι Νεοελληνικές Σπουδές ανά τον κόσμο, αν θέλουν να συνεχίσουν αξιόπιστα την πορεία τους. Ισχυρές γλώσσες όπως τα κινεζικά και τα ρωσικά, που εισδύουν με αστρονομική ταχύτητα στα πανεπιστήμια της Ευρώπης μετά την πολιτική αναβάθμιση στη διεθνή σκακιέρα της Ρωσίας και της Κίνας (αναβάθμιση που οφείλεται στην αύξηση της οικονομικής και της διπλωματικής τους επιρροής), αποτελούν για τη νεοελληνική λογοτεχνία και γλώσσα μιαν αδιάκοπη αφορμή ανησυχίας. Πώς μπορούν να ανταγωνιστούν τα ελληνικά γλώσσες με τόσο επιβλητική διείσδυση και τι είναι εκείνο τι οποίο μπορεί να αποτρέψει τα ξένα πανεπιστήμια από το να τα εκπαραθυρώσουν, νωρίτερα ή αργότερα, από τα προγράμματα των σπουδών τους;
Οι λύσεις εδώ δεν φαίνονται σπουδαίες ούτε πολλές, αλλά είναι αναγκαίο να βρεθούν. Ενας τρόπος, επί παραδείγματι, θα ήταν να ενθαρρυνθούν οι φοιτητές να παίρνουν το μάθημα των νεοελληνικών μαζί με το μάθημα των ρωσικών ή των κινεζικών γραμμάτων. Το στοίχημα, εν προκειμένω, για τις Νεοελληνικές Σπουδές θα είναι να αγωνιστούν και να επιβιώσουν ως ένας μικρός αλλά δυναμικός γνωστικός κλάδος, που θα αξίζει να προσεχτεί για κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα υπερβαίνουν τα όρια της γλώσσας του. Μια άλλη πιθανότητα είναι η συγκριτολογία: το να σχεδιαστούν, με άλλα λόγια, προγράμματα συγκριτικών σπουδών στο πλαίσιο της σχέσης της νεοελληνικής λογοτεχνίας με τη λογοτεχνία της χώρας του πανεπιστημίου στο οποίο διδάσκονται τα νεοελληνικά.
Η κουλτούρα του ελληνισμού
Το τρίτο κομβικό σημείο της πολιτικής των Νεοελληνικών Σπουδών ανά τον κόσμο είναι η μέθοδος με την οποία θα μεταδώσουν οι δάσκαλοι την κουλτούρα του ελληνισμού στους φοιτητές τους. Τα χρόνια της πατριδολατρίας και του ελληνοκεντρισμού, όπως και της ρεμβαστικής ιδεολογίας γύρω από τους δεσμούς της νεότερης Ελλάδας με τους αρχαίους προγόνους της έχουν παρέλθει οριστικά. Σε ένα διεθνές ακαδημαϊκό περιβάλλον, στο οποίο επικρατούν οι έννοιες της πολυπολιτισμικότητας, των υβριδικών μεταμορφώσεων, των σύμμεικτων μορφωμάτων και των πολλαπλών γλωσσών, ο μόνος δρόμος ο οποίος ανοίγεται για τους νεοελληνιστές είναι το να πλησιάσουν το αντικείμενό τους δίχως τις θεολογίες και τις εξιδανικεύσεις του παρελθόντος: ως μια πολύτροπη, ρηγματική, αν όχι και έκκεντρη ή διασπασμένη οντότητα, που ταξιδεύει στην Ιστορία χωρίς απαρασάλευτες πεποιθήσεις και βεβαιότητες, αλλά, οπωσδήποτε, με μιαν έντονη και πορώδη ταυτότητα που έχει την ικανότητα να δεξιωθεί τον άλλο και να συνομιλήσει επί ίσοις όροις μαζί του.
Τίποτε, βεβαίως, από όλα αυτά δεν είναι ούτε εύκολο ούτε αυτονόητο και ο δρόμος τον οποίο έχουν μπροστά τους οι Νεοελληνικές Σπουδές είναι και μακρύς και δύσβατος. Οφείλουν, όμως, σε κάθε περίπτωση, να βάλουν το στοίχημα και να αγωνιστούν να το κερδίσουν. Το Πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών στην Αθήνα έδειξε πως οι βάσεις έχουν τεθεί και πως ερευνητές από όλα τα μέρη της οικουμένης είναι έτοιμοι να συναντηθούν και να συνεννοηθούν για να ανακαλύψουν πώς μπορούν να πορευτούν από κοινού σε ένα πιθανόν δύσκολο, αλλά κάθε άλλο παρά απαισιόδοξο ή αποθαρρυντικό μέλλον.
Αξίζει, νομίζω, τον κόπο να σημειώσω, κλείνοντας, ότι στο συνέδριο έλαβαν μέρος 58 εισηγητές και συντονιστές ενώ υπήρξαν 22 γραπτές εισηγήσεις και παρέστησαν 30 αντιπρόσωποι εταιρειών νεοελληνικών σπουδών. Οι σύνεδροι ξεπέρασαν τους 900 και τα θέματα που τους απασχόλησαν ήταν η σχέση των Νεοελληνικών Σπουδών με τη διεπιστημονικότητα, τις νέες επιστημονικές προσεγγίσεις, τις επαγγελματικές προοπτικές, αλλά και την ελληνική πολιτεία ή τα ελληνικά πανεπιστήμια.
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 18/07/2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου