Umberto Εco: Αναμένω με ανυπομονησία το βιβλίο εκείνο που θα με συγκλονίσει όταν θα γίνω 100 ετών...

ΣΚΕΨΕΙΣ
«Δεκατρία χρόνια κατασπαταλημένα»
Umberto Εco
Τις προάλλες με ρώτησε ένας δημοσιογράφος (και το κάνουν πολλοί) ποιο ήταν το βιβλίο εκείνο που άσκησε την μεγαλύτερη επιρροή πάνω μου. Αν σε όλη μου τη ζωή υπήρχε ένα μόνο βιβλίο που να με είχε επηρεάσει καταλυτικά, τότε θα ήμουν ένας ανόητος, όπως όλοι εκείνοι που απαντούν σε αυτή την ερώτηση. Υπήρξαν βιβλία που με σημάδεψαν όταν ήμουν είκοσι ετών και άλλα που με επηρέασαν στα τριάντα και αναμένω με ανυπομονησία το βιβλίο εκείνο που θα με συγκλονίσει όταν θα γίνω 100 ετών. Μια άλλη ερώτηση που είναι αδύνατον να απαντηθεί είναι η εξής: «Ποιος σας μετέδωσε κάτι σημαντικό στη ζωή σας;». Δεν μπορώ να απαντήσωεκτός από το να πω το κλασικό «ο μπαμπάς και η μαμά» - διότι σε κάθε στάδιο της ζωής μου κάποιος μου δίδασκε και από κάτι. Είτε επρόκειτο για ανθρώπους που βρίσκονταν δίπλα μου είτε για αγαπημένους αποθανόντες, όπως ο Αριστοτέλης, ο Αγιος Θωμάς ο Ακινάτης, ο Λοκ ή ο Πιρς Σε κάθε περίπτωση είναι περισσότερο οι διάφορες διδαχές και όχι τα βιβλία που μπορώ να πω με σιγουριά ότι άλλαξαν τη ζωή μου. Η πρώτη ήταν της δεσποινίδας Μπελίνι, της θαυμάσιας δασκάλας μου στην Α΄ Γυμνασίου, η οποίας μας έλεγε να γράψουμε για την επόμενη ημέρα κάποιες σκέψεις σχετικά με ορισμένες λέξεις (όπως όρνιθα ή πλοίο) που μας ενέπνεαν κάποιο στοχασμό ή κάποια ιστορία. Μία ημέρα, δεν ξέρω τι με έπιασε, και είπα ότι θα ήθελα να αναπτύξω έναν στοχασμό εκείνη τη στιγμή σχετικά με οποιαδήποτε λέξη μου ανέθετε. Εκείνη με κοίταξε από την έδρα και μου είπε «σημειωματάριο». Θα μπορούσα να μιλήσω για το σημειωματάριο ενός δημοσιογράφου ή το ημερολόγιο ενός εξερευνητή. Αντί αυτού όμως στάθηκα όρθιος με θάρρος και δεν μπόρεσα να ανοίξω το στόμα μου. Η δεσποινίδα Μπελίνι μού συνέστησε τότε να μην έχω υπερβολική εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μου.

Η Βιβλιοθήκη του Τρίνιτι Κόλετζ στο Δουβλίνο Το δεύτερο πράγμα που έμαθα ήταν από τον Δον Τσέλι, ο οποίος μου δίδαξε ένα μουσικό όργανο. Στις 5 Φεβρουαρίου 1945, πήγα με ενθουσιασμό και του είπα: «Δον Τσέλι,σήμερα γίνομαι 13 χρόνων». Εκείνος μου απάντησε με ύφος βλοσυρό: «Δεκατρία χρόνια κατασπαταλημένα» . Τι άραγε ήθελε να πει με αυτό; Οτι φτάνοντας σε αυτή τη σεβαστή ηλικία θα πρέπει να ασχοληθώ σοβαρά με τη συνείδησή μου; Οτι δεν πρέπει να προσβλέπω σε επαίνους επειδή απλώς και μόνο ικανοποιώ το βιολογικό μου καθήκον; Πιστεύω ότι ο Δον Τσέλι γνώριζε και μου δίδαξε ότι ένας δάσκαλος πρέπει πάντα να σπέρνει αμφιβολίες στους μαθητές του. Επειτα από αυτό το μάθημα ήμουν πάντα φειδωλός στους επαίνους με εκείνους που τους περίμεναν από εμένα. Ισως με αυτή τη συμπεριφορά μου να στενοχώρησα κάποιους και αν συνέβη αυτό κατασπατάλησα όχι μόνο τα τριάντα πρώτα χρόνια μου αλλά και τα 76ά μου. Παρ΄ όλα αυτά, αποφάσισα να εκφράζω την επιδοκιμασία μου με το να μην κάνω επιπλήξεις. Αν δεν επιπλήττω κάποιον, σημαίνει ότι αυτός ενήργησε σωστά. Πάντοτε με νευρίαζαν εκφράσεις όπως ο «καλός Πάπας» ή ο «τίμιος Τσακανίνι » που συνεπάγονταν ότι οι υπόλοιποι ποντίφικες ήταν κακοί και οι άλλοι πολιτικοί άτιμοι. Ο Ιωάννης ΧΧΙΙΙ και ο Τσακανίνι έκαναν απλώς αυτό που οι άλλοι ανέμεναν από εκείνους και δεν υπάρχει λόγος να τους αποδοθούν ιδιαίτεροι έπαινοι. Η απόκριση του Δον Τσέλι με έμαθε ακόμη ότι δεν πρέπει να υπερηφανεύομαι υπερβολικά, οτιδήποτε και αν έχω κάνει, ακόμη και αν το θεωρώ δίκαιο και κυρίως ότι δεν πρέπει να υπερηφανεύομαι ενώπιον των άλλων. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να ρέπω προς το καλύτερο; Και βέβαια, όχι, αλλά για έναν περίεργο λόγο η απάντηση του Δον Τσέλι μού θυμίζει τα λόγια του Ολιβερ Γουέντελ Χολμς του νεότερου που δεν ξέρω και εγώ πού τα βρήκα: «Το μυστικό της επιτυχίας μου είναι ότι από νέος ανακάλυψα πως δεν υπάρχει Θεός». Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει Θεός, να αμφιβάλλουμε πάντα για τις πράξεις μας και να λαμβάνουμε υπόψη ότι συχνά δεν σπαταλήσαμε σωστά τα χρόνια που ζήσαμε. Είναι ο μόνος τρόπος για να προσπαθήσουμε να ξοδέψουμε καλύτερα αυτά που θα έρθουν. Θα διερωτάσθε για ποιον λόγο τα θυμήθηκα όλα αυτά, ειδικά αυτές τις ημέρες. Είναι επειδή άρχισε η προεκλογική εκστρατεία στην Ιταλία και σε αυτές τις περιπτώσεις για να επιτύχεις θα πρέπει να συμπεριφέρεσαι λίγο σαν Θεός και επομένως να λες συντελεσμένα πράγματα- όπως ο δημιουργός μετά τη δημιουργία- και να εκφράζεις ένας είδος μανίας για παντοδυναμία. Προς Θεού, δεν ηθικολογώ, έτσι γίνεται μια προεκλογική εκστρατεία. Φαντάζεστε έναν υποψήφιο να λέει στους πιθανούς ψηφοφόρους του «ναι,μέχρι στιγμής έκανα βλακείες και δεν είμαι σίγουρος ότι στο μέλλον θα είμαι πιο προσεκτικός, σας υπόσχομαι όμως ότι θα προσπαθήσω»; Πολύ απλά δεν θα εξελέγετο. Επομένως, επαναλαμβάνω, καμία λανθασμένη ηθικολογία. Και μόνο που ακούω τις διάφορες τηλεοπτικές μονομαχίες μού έρχεται στο μυαλό ο Δον Τσέλι. ΣΚΕΨΕΙΣ «Δεκατρία χρόνια κατασπαταλημένα» Umberto ΕcoΤις προάλλες με ρώτησε ένας δημοσιογράφος (και το κάνουν πολλοί) ποιο ήταν το βιβλίο εκείνο που άσκησε την μεγαλύτερη επιρροή πάνω μου. Αν σε όλη μου τη ζωή υπήρχε ένα μόνο βιβλίο που να με είχε επηρεάσει καταλυτικά, τότε θα ήμουν ένας ανόητος, όπως όλοι εκείνοι που απαντούν σε αυτή την ερώτηση. Υπήρξαν βιβλία που με σημάδεψαν όταν ήμουν είκοσι ετών και άλλα που με επηρέασαν στα τριάντα και αναμένω με ανυπομονησία το βιβλίο εκείνο που θα με συγκλονίσει όταν θα γίνω 100 ετών. Μια άλλη ερώτηση που είναι αδύνατον να απαντηθεί είναι η εξής: «Ποιος σας μετέδωσε κάτι σημαντικό στη ζωή σας;». Δεν μπορώ να απαντήσωεκτός από το να πω το κλασικό «ο μπαμπάς και η μαμά» - διότι σε κάθε στάδιο της ζωής μου κάποιος μου δίδασκε και από κάτι. Είτε επρόκειτο για ανθρώπους που βρίσκονταν δίπλα μου είτε για αγαπημένους αποθανόντες, όπως ο Αριστοτέλης, ο Αγιος Θωμάς ο Ακινάτης, ο Λοκ ή ο Πιρς Σε κάθε περίπτωση είναι περισσότερο οι διάφορες διδαχές και όχι τα βιβλία που μπορώ να πω με σιγουριά ότι άλλαξαν τη ζωή μου. Η πρώτη ήταν της δεσποινίδας Μπελίνι, της θαυμάσιας δασκάλας μου στην Α΄ Γυμνασίου, η οποίας μας έλεγε να γράψουμε για την επόμενη ημέρα κάποιες σκέψεις σχετικά με ορισμένες λέξεις (όπως όρνιθα ή πλοίο) που μας ενέπνεαν κάποιο στοχασμό ή κάποια ιστορία. Μία ημέρα, δεν ξέρω τι με έπιασε, και είπα ότι θα ήθελα να αναπτύξω έναν στοχασμό εκείνη τη στιγμή σχετικά με οποιαδήποτε λέξη μου ανέθετε. Εκείνη με κοίταξε από την έδρα και μου είπε «σημειωματάριο». Θα μπορούσα να μιλήσω για το σημειωματάριο ενός δημοσιογράφου ή το ημερολόγιο ενός εξερευνητή. Αντί αυτού όμως στάθηκα όρθιος με θάρρος και δεν μπόρεσα να ανοίξω το στόμα μου. Η δεσποινίδα Μπελίνι μού συνέστησε τότε να μην έχω υπερβολική εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μου. Η Βιβλιοθήκη του Τρίνιτι Κόλετζ στο Δουβλίνο Το δεύτερο πράγμα που έμαθα ήταν από τον Δον Τσέλι, ο οποίος μου δίδαξε ένα μουσικό όργανο. Στις 5 Φεβρουαρίου 1945, πήγα με ενθουσιασμό και του είπα: «Δον Τσέλι,σήμερα γίνομαι 13 χρόνων». Εκείνος μου απάντησε με ύφος βλοσυρό: «Δεκατρία χρόνια κατασπαταλημένα» . Τι άραγε ήθελε να πει με αυτό; Οτι φτάνοντας σε αυτή τη σεβαστή ηλικία θα πρέπει να ασχοληθώ σοβαρά με τη συνείδησή μου; Οτι δεν πρέπει να προσβλέπω σε επαίνους επειδή απλώς και μόνο ικανοποιώ το βιολογικό μου καθήκον; Πιστεύω ότι ο Δον Τσέλι γνώριζε και μου δίδαξε ότι ένας δάσκαλος πρέπει πάντα να σπέρνει αμφιβολίες στους μαθητές του. Επειτα από αυτό το μάθημα ήμουν πάντα φειδωλός στους επαίνους με εκείνους που τους περίμεναν από εμένα. Ισως με αυτή τη συμπεριφορά μου να στενοχώρησα κάποιους και αν συνέβη αυτό κατασπατάλησα όχι μόνο τα τριάντα πρώτα χρόνια μου αλλά και τα 76ά μου. Παρ΄ όλα αυτά, αποφάσισα να εκφράζω την επιδοκιμασία μου με το να μην κάνω επιπλήξεις. Αν δεν επιπλήττω κάποιον, σημαίνει ότι αυτός ενήργησε σωστά. Πάντοτε με νευρίαζαν εκφράσεις όπως ο «καλός Πάπας» ή ο «τίμιος Τσακανίνι » που συνεπάγονταν ότι οι υπόλοιποι ποντίφικες ήταν κακοί και οι άλλοι πολιτικοί άτιμοι. Ο Ιωάννης ΧΧΙΙΙ και ο Τσακανίνι έκαναν απλώς αυτό που οι άλλοι ανέμεναν από εκείνους και δεν υπάρχει λόγος να τους αποδοθούν ιδιαίτεροι έπαινοι. Η απόκριση του Δον Τσέλι με έμαθε ακόμη ότι δεν πρέπει να υπερηφανεύομαι υπερβολικά, οτιδήποτε και αν έχω κάνει, ακόμη και αν το θεωρώ δίκαιο και κυρίως ότι δεν πρέπει να υπερηφανεύομαι ενώπιον των άλλων. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να ρέπω προς το καλύτερο; Και βέβαια, όχι, αλλά για έναν περίεργο λόγο η απάντηση του Δον Τσέλι μού θυμίζει τα λόγια του Ολιβερ Γουέντελ Χολμς του νεότερου που δεν ξέρω και εγώ πού τα βρήκα: «Το μυστικό της επιτυχίας μου είναι ότι από νέος ανακάλυψα πως δεν υπάρχει Θεός». Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει Θεός, να αμφιβάλλουμε πάντα για τις πράξεις μας και να λαμβάνουμε υπόψη ότι συχνά δεν σπαταλήσαμε σωστά τα χρόνια που ζήσαμε. Είναι ο μόνος τρόπος για να προσπαθήσουμε να ξοδέψουμε καλύτερα αυτά που θα έρθουν. Θα διερωτάσθε για ποιον λόγο τα θυμήθηκα όλα αυτά, ειδικά αυτές τις ημέρες. Είναι επειδή άρχισε η προεκλογική εκστρατεία στην Ιταλία και σε αυτές τις περιπτώσεις για να επιτύχεις θα πρέπει να συμπεριφέρεσαι λίγο σαν Θεός και επομένως να λες συντελεσμένα πράγματα- όπως ο δημιουργός μετά τη δημιουργία- και να εκφράζεις ένας είδος μανίας για παντοδυναμία. Προς Θεού, δεν ηθικολογώ, έτσι γίνεται μια προεκλογική εκστρατεία. Φαντάζεστε έναν υποψήφιο να λέει στους πιθανούς ψηφοφόρους του «ναι,μέχρι στιγμής έκανα βλακείες και δεν είμαι σίγουρος ότι στο μέλλον θα είμαι πιο προσεκτικός, σας υπόσχομαι όμως ότι θα προσπαθήσω»; Πολύ απλά δεν θα εξελέγετο. Επομένως, επαναλαμβάνω, καμία λανθασμένη ηθικολογία. Και μόνο που ακούω τις διάφορες τηλεοπτικές μονομαχίες μού έρχεται στο μυαλό ο Δον Τσέλι. -->

Απόκομμα ΤΟ ΒΗΜΑ - Ημερομηνία δημοσίευσης 1/3/2008