Ναγκίμπ Μαχφούζ

Η δύναμη του αποφθέγματος

Από το ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Τα μυθιστορήματα του Ναγκίμπ Μαχφούζ μοιράζουν τον κόσμο τους ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν. Από τη μία πλευρά είναι η Αίγυπτος της δεκαετίας του 1960 και η μεταβατική, γεμάτη τριγμούς και συγκρούσεις, κοινωνία της. Από την άλλη μεριά στέκει η Αίγυπτος του μύθου και των φαραώ, που συμπλέκεται με τα παραμύθια της Σεχραζάντ και τις εξωπραγματικές ιστορίες τους.
Οποιο, παρ' όλα αυτά, κι αν είναι το εξωτερικό περίβλημα των μυθιστορημάτων του Μαχφούζ, υπάρχει πάντα ένας εσωτερικός παράγοντας ο οποίος παραμένει εξαιρετικά σταθερός: η λεπτομερής απεικόνιση των καθημερινών (οικογενειακών και ερωτικών) σχέσεων, που αγγίζει με έναν ιδιαιτέρως χαμηλόφωνο τρόπο όλα τα μεγάλα ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης: από την αγάπη, τον έρωτα και τη φιλία μέχρι την πολιτική, την επανάσταση, τον θάνατο και την τέχνη.
Ο τόμος «Η σοφία μιας ζωής», που κυκλοφόρησε το 2006 στις ΗΠΑ από τις Εκδόσεις του Αμερικανικού Πανεπιστημίου του Καΐρου (The American University in Cairo Press) και μεταφράστηκε τώρα στα ελληνικά από την Πέρσα Κουμούτση (εκδόσεις «Ψυχογιός») στηρίζεται στην ιδέα ενός κορφολογήματος του μυθιστορηματικού έργου του Μαχφούζ με σκοπό την παράθεση στοχαστικών ρήσεων γύρω από τα θέματα τα οποία αναλαμβάνουν κεντρικό ρόλο στις σελίδες του. Η επιμελήτρια Αλέγια Σερούρ αποφασίζει να αποκαλύψει τον αποφθεγματικό Μαχφούζ, αποσπώντας από τα βιβλία του κρίσιμες, αξιωματικού τύπου, φράσεις για όλα όσα ταλανίζουν τους ήρωές του αλλά και τον ίδιο στη μακρά εξέλιξη της διαδρομής του.
Ο Μαχφούζ μιλάει για τη σταθερότητα των φιλικών δεσμών, κηρύσσει την ανάγκη να συμφιλιωθούμε με το αναπόφευκτο του θανάτου, μοιάζει πολύ επιφυλακτικός με τη σαρωτική δύναμη των επαναστατικών μεταβολών, φοβάται τις δολοπλοκίες της πολιτικής, υπερασπίζεται την αισθητική αυτονομία της τέχνης, αποθεώνει την αξία του έρωτα και διατρανώνει την πίστη του στην ακατάβλητη ορμή της ζωής. Η αποφθεγματογραφία του παραμένει, ωστόσο, λίγο-πολύ εκβιασμένη.
Μακριά από τον υψηλό βαθμό πύκνωσης, αλλά και από τη γοητευτική αμφισημία την οποία παρουσιάζει ο κλασικός αποφθεγματικός λόγος, ο Μαχφούζ σκοντάφτει συχνά στην κοινοτοπία και στο αυτονόητο και δεν διαθέτει παρά ελάχιστες αναλαμπές. Αυτά, ατυχώς, συμβαίνουν όταν ζητάμε από τον συγγραφέα να δώσει πράγματα διαφορετικά από εκείνα τα οποία μπορεί και έχει νόημα να δώσει.

"ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ" από την ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 18.11.2007