Σπουδές ανθρωπισμού

* Μήπως στην περιοχή της πολιτικής εμφανίζονται, έστω ως υβρίδια, τόσο ο απάνθρωπος ανθρωπισμός όσο και η ανθρωπιστική απανθρωπία;

του Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗ*
Στις 22 Οκτωβρίου εγκαινιάζεται, στο πλαίσιο της Ελληνοαμερικανικής Ενωσης, αυτόνομο σεμινάριο δεκαπέντε δίωρων μαθημάτων με θέμα τις, διαχρονικές και συγχρονικές, σπουδές και τύχες ανθρωπισμού, ενόψει της ιστορικής του ταλάντευσης από την απανθρωπία στην ανθρωπιά, και αντιστρόφως. Ο κύκλος των μαθημάτων μοιράζεται σε πέντε επιστημονικές περιοχές: Φιλοσοφία, Ιστορία-Ανθρωπολογία, Κοινωνιολογία, Φιλολογία, Λογοτεχνία. Ανά δύο αρμόδιοι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι ανέλαβαν τα μαθήματα κάθε περιοχής, τα οποία προβλέπεται να πάρουν τη μορφή (έμμεσου και άμεσου) διαλόγου των διδασκόντων μεταξύ τους και με το ακροατήριο. Στη Φιλοσοφία συμβάλλονται και συμβάλλουν ο Βασίλης Κάλφας και ο Αρης Στυλιανού· στην Ιστορία-Ανθρωπολογία ο Δημήτριος Κυρτάτας και η Νόρα Σκουτέρη· στην Κοινωνιολογία ο Νίκος Δεμερτζής και ο Νίκος Μουζέλης· στη Φιλολογία ο Δ. Ν. Μαρωνίτης και ο Θεόδωρος Παπαγγελής· στη Λογοτεχνία ο Νάσος Βαγενάς και ο Στέλιος Βιρβιδάκης. Ο συντονισμός της επικείμενης ανθρωπιστικής αυτής δοκιμασίας βαρύνει τον επιγραφόμενο.
Τα δεκαπέντε μαθήματα προγραμματίζονται για το βράδυ κάθε Δευτέρας (7 μ.μ.) και εντοπίζονται στο αμφιθέατρο της Ελληνοαμερικανικής Ενωσης (Μασσαλίας 22). Θα είναι διαδοχικά και κατά κάποιον τρόπο διαπλεκόμενα: πρώτη Δευτέρα για το πρώτο δίωρο Φιλοσοφίας, δεύτερη για το πρώτο δίωρο Ιστορίας-Ανθρωπολογίας, και πάει λέγοντας. Η συνδρομή συμμετοχής ορίστηκε για φοιτητές σε πενήντα ευρώ, για το κοινό σε εκατό ευρώ. Αυτά προς τυπική ενημέρωση. Τα επόμενα επί της ουσίας.
Για να διαφανούν οι πραγματολογικές και ιδεολογικές αιχμές των προγραμματισμένων μαθημάτων, καταχωρίζονται εφεξής, δειγματοληπτικά, κάποιες επιγραφές κρίσιμων κεφαλαίων. Στη φιλοσοφία: Αντιμετώπιση του ανθρώπου κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα (σοφιστές και Σωκράτης)· Αντιανθρωπισμός στη νεότερη φιλοσοφία (17ος-18ος αι.)· Αντιανθρωπισμός και ανθρωπισμός στον 20ό αιώνα. Στην Ιστορία-Ανθρωπολογία: Μεταμορφώσεις, μεταμφιέσεις, μεταθέσεις (μεταξύ απανθρωπίας και ανθρωπιάς)· Ταυτότητες, ετερότητες, διακρίσεις· Αντιθέσεις, αντιστροφές συγκλίσεις. Στην Κοινωνιολογία: Από τον εξανθρωπισμένο στον βάρβαρο καπιταλισμό; Το υποκείμενο στην ύστερη νεωτερικότητα (ο νέος ατομικισμός και οι περιπέτειές του)· Ανθρωπιστικές αξίες (μεταξύ δυτικοκεντρισμού και καθολικότητας). Στην (ελληνορωμαϊκή) Φιλολογία: Στοιχεία ομηρικής αρετολογίας· Η περίπτωση του Αχιλλέα στην Ιλιάδα (από την εξαγρίωση στη συμφιλίωση)· Η περίπτωση του Οιδίποδα στον Σοφοκλή (: θεογνωσία, ανθρωπογνωσία, αυτογνωσία)· Ευρώπη και Ασία στον Ηρόδοτο: κύκλος των ανθρωπηίων πρηγμάτων (από τη διαφορά στη συμφορά)· Ο Λουκρήτιος και η περί θεών αυταπάτη· Ο Βιργίλιος και το ανθρωπιστικό imperium· Ο Οβίδιος και η μετα-ανθρώπινη κωμωδία· Και από Αύγουστο Φύρερ. Στη Λογοτεχνία: Οι έννοιες του «ανθρωπισμού» και της «ανθρωπιάς» στη λογοτεχνία· Λογοτεχνία και ηθική· Μεταμοντέρνα θεωρία της λογοτεχνίας και λογοτεχνική κριτική· Λογοτεχνικός βιογραφισμός και λογοτεχνική «απανθρωπία»· Μονοσημία και πολυσημία του λογοτεχνικού κειμένου.

Γενικεύοντας τώρα και απλουστεύοντας, προβάλλονται τρεις απορίες. Η πρώτη έχει να κάνει με τη σχετική ψυχρότητα της λέξης «ανθρωπισμός», σε αντίθεση προς τη θερμότητα των λέξεων «απανθρωπία» και «ανθρωπιά». Εξάλλου, στην περίπτωση του ανθρωπισμού μοιάζει να έχουμε αντικείμενο, να υπολείπεται όμως το υποκείμενο. Αντίστροφα, στο ζεύγος «απανθρωπία-ανθρωπιά» φαίνεται να περισσεύει το υποκείμενο, ενώ λιγοστεύει το αντικείμενο. Μήπως, λοιπόν, τίτλος και υπότιτλος των μαθημάτων είναι αποκλίνοντες, ή και ασύμπτωτοι, οπότε αστοχεί η σύνταξή τους στην προκειμένη περίπτωση; Εκτός και αν η εμπάθεια του υπότιτλου μπορεί να δείξει συμπάθεια προς στην απάθεια του τίτλου, ώστε κάπως να δέσουν μεταξύ τους.

Δεύτερη απορία: επιμένοντας στον ανθρωπισμό (κατ' επέκταση στην απανθρωπία και στην ανθρωπιά), ερωτάται αν πρόκειται για ατομική ή για συλλογική υπόθεση· για ηθική ή για πολιτική ευαισθησία και αναισθησία. Πιο πέρα: μήπως στην περιοχή της πολιτικής εμφανίζονται, έστω ως υβρίδια, τόσο ο απάνθρωπος ανθρωπισμός όσο και η ανθρωπιστική απανθρωπία; Κι ακόμη: νοείται και νομοποιείται, πλάι ή αντίκρυ στον ειρηνικό ανθρωπισμό, ο πολεμικός ανθρωπισμός; Τέλος: υπάρχει επαναστατικός ανθρωπισμός;
Τρίτη απορία: αν, ακολουθώντας τον ορισμό του Αριστοτέλη για την τραγωδία, θεωρήσουμε βασικό αντικείμενό της τα ανθρώπινα παθήματα, ανάμεσα στα οποία συχνά πυκνά προέχουν ο φόνος και η αυτοκτονία, μήπως τότε εξορίζεται από την περιοχή αυτή ο, συμβατικός τουλάχιστον, ανθρωπισμός;
Εδώ σταματούν οι αφελείς απορίες, διατυπωμένες ως αφορμές εύλογης περιέργειας, στην οποία υπόσχονται να ανταποκριθούν τα προγραμματισμένα μαθήματα. Οψεσθε.

*Το ΒΗΜΑ, 07/10/2007